“Is het ook mogelijk dat ik al rouw als iemand nog leeft” werd mij laatst gevraagd. Een dierbare is ziek en heeft niet lang meer te leven. Ik antwoordde bevestigend. Het gebeurt heel vaak dat we als omstander anticiperen op het verlies dat gaat komen. Het rouwproces begint dan al voor het overlijden, anticiperend verdriet wordt het wel genoemd. De vraag is of dit uiteindelijk bijdraagt aan ons rouwproces in het algemeen. En vooral, of het bijdraagt aan het leven van onze dierbare.

Tijdens zijn ziek-zijn heeft Wubbo Ockels dit proces prachtig beschreven. Nadat hij te horen had gekregen dat hij nog maximaal een jaar te leven zou hebben, kwam zijn hele omgeving in een rouwproces. En dat terwijl dat er bij hem zelf juist stress en druk van hem afviel. Hij ervoer in eerste instantie een vrijheid, een rust.

Het is zo lullig dat je zelf aan dat rouwproces meedoet

Maar al snel begon het rouwproces bij zijn vrienden en familie. Hij zei hierover “Het is zo lullig dat je er zelf aan meedoet”. Wanneer we op de dood gaan anticiperen zoals vaak gebeurt bij ziekte, krijgen we vaak te maken met zo’n collectief rouwproces. En niet iedereen wil daaraan meedoen.

Wubbo Ockels besloot na een paar weken dat hij er niet aan mee wilde doen, het paste niet in zijn stijl. Op die manier kon hij niet zichzelf zijn. Hij wilde ook een voorbeeld zijn voor anderen, die blijven hangen in dat gemeenschappelijke rouwproces. “Want wat heb je daar dan aan? Dan ga je dood, en dan heb je nog een jaar langer gerouwd. Nee, je wil leven!”

Wubbo Ockels vond een doel: herstel. Het in balans brengen van mind, body en soul, om er zo alles aan te doen zijn kanker te genezen. “En zou het allemaal niets uitmaken en ben ik over een jaar dood, dan heb ik dit jaar zo ontzettend veel fijner geleefd dan dat ik in dat rouwproces had gezeten”.

Rouw van binnenuit, niet zoals opgelegd door anderen

Het hebben van dat doel weerhield hem er niet van om zijn emoties de ruimte te geven. Ook hij ervoer wanhoop, depressie, woede, verdriet, maar ook kracht en liefde, terwijl hij bezig was met zijn doel. Het was zijn manier van rouwen, maar rouw van binnenuit en geen rouw dat werd opgelegd door anderen.

We hebben een doel nodig

Het hebben van een doel maakte dat zijn leven nog altijd zin had. Hij kon iets betekenen. In eerste instantie voor zichzelf, maar ook om een voorbeeld te zijn voor anderen. Het thema heb ik meer gezien bij mensen bij wie het levenseinde naderde. Dingen die daarvoor zinnig leken, waren dat nu niet meer, of het was niet meer mogelijk om ermee bezig te zijn. Dat gat werd vaak opgevuld met rouw en verdriet. Maar diegenen die zich hiervan bewust waren, vonden een nieuw doel. Het onderdeel mogen zijn van de maatschappij en van betekenis kunnen zijn, blijft een belangrijk onderdeel van ons leven. Dat stopt niet zodra we weten dat de einddatum van ons leven nadert.

Anticiperen op verlies gebeurt bij onze dierbaren die hun eigen dood zien naderen. Maar het gebeurt ook bij mensen die het verlies van een dierbare zullen overleven, het kan het begin van het rouwproces zijn. Waar bij rouw na een verlies het verlies een feit is, is in dit geval slechts het denken aan een komend verlies dat wat de rouw teweegbrengt. Het is dus een keuze.

Anticiperen kan ook schuldgevoelens oproepen

Anticiperen op een gebeurtenis kan ons net zo van slag maken als de gebeurtenis zelf. Maar betekent het ook dat dat het uiteindelijke rouwproces korter of draaglijker maakt? Dat kán, maar hoeft zeker niet het geval te zijn. Sterker nog, het anticiperen op het komende overlijden kan ook schuldgevoelens oproepen. We hebben namelijk al verdriet voor het verlies plaats vindt.

In principe staat anticiperend verdriet los van de rouw na het verlies. Met onze aandacht gaan we naar een plek waardoor rouw ontstaat. Wat als we kunnen zijn waar we nu zijn? Bij onze dierbare, helpend aan zijn of haar doel, of het vinden van een doel. Wat als we er alles aan doen om de tijd die we samen hebben zo waardevol mogelijk te besteden? Met alle emotie die dáárbij hoort. Hier en nu. Zou het leven dan niet net een stukje mooier zijn?

Heb jij jouw doel helder, een duidelijk punt dat je wil bereiken? Wil je het hieronder met me delen?

De volledige speech van Wubbo Ockels bekijk je hier.